ÜCRETÄ°Z DOI Ä°LE YENÄ° NESÄ°L AÇIK YAYIN VE VERÄ° DEPOSU:
ZENODO
BüÅŸra Kayar
Marmara Üniversitesi Tarih Bölümü
​
Bu çalışma Doç. Dr. Yunus UÄŸur tarafından verilen Dijital Tarih dersi kapsamında yazılmıştır.
Görsel 1: Zenodo Logo
Zenodo; araÅŸtırmacıların veri setlerini, tezlerini, sunumlarını, araÅŸtırma makalelerini ve araÅŸtırma ile ilgili diÄŸer dijital eserlerini ücretsiz DOI numarası alarak yayınlamasını depolamalarına olanak saÄŸlayan açık eriÅŸimli bir veri depolama ve paylaşım platformudur. Tüm bilimsel çalışmalar için açık bir depo olan Zenodo; her türden bilimsel çıktıyı uzun vadede paylaşılabilir ve keÅŸfedilebilir hale getirir.
​
Ä°smini Nereden Aldı: Zenodo, antik Ä°skenderiye kütüphanesinin ilk kütüphanecisi ve kütüphane tarihinde bir dönüm noktası olan meta datanın ilk kaydedilen kullanımının babası olan Zenodotus'tan türetilmiÅŸ bir isimdir.
​
Ne Zaman Faaliyete Geçti: 8 Mayıs 2013 tarihinde faaliyete geçmiÅŸtir.
Görsel 2: Zenodo Ana Sayfası
Görsel 3: Newsletter Bölümü
Zenodo’nun anasayfasının alt kısmında bulunan Newsletter bölümünden email ve isimlerinizi girerek üç ayda bir gönderilen güncellemeler, son geliÅŸmeler, projeler ve yaklaÅŸan web seminerlerinden haberdar olabilirsiniz.
​
Kurucu ve Finansörleri Kimdir: Avrupa Nükleer AraÅŸtırma Merkezi (CERN) tarafından finanse edilen Zenodo, Avrupa Komisyonu’nun desteklediÄŸi OpenAIRE projesidir.
​
KuruluÅŸ Amacı Nedir: Farklı disiplinlerdeki araÅŸtırmacıların bir araya gelerek iÅŸ birliÄŸi yapmasını, bilgi alışveriÅŸinde bulunmasını kolaylaÅŸtırarak yayınlanan çalışmaların arama motorları tarafından kolayca bulunabilir olmasını amaçlar.
​
Zenodo’nun Temel Özellikleri Nelerdir
​
Açık EriÅŸim: Zenodo, kullanıcıların yükledikleri içeriÄŸin açık eriÅŸimli olarak paylaşılmasını saÄŸlar, böylece dünyadaki herkes bu içeriÄŸe eriÅŸebilir.
​
DOI Atama: Zenodo, kullanıcıların yükledikleri her içeriÄŸe kalıcı bir dijital nesne tanımlayıcısı (DOI) atar, bu da içeriÄŸin kolayca alıntılanabilir ve atıfta bulunulabilir olmasını saÄŸlar.
​
ÇeÅŸitli Dosya Türleri: Zenodo, veri setleri, yazılım kodları, makaleler, tezler, sunumlar ve daha pek çok dosya türlerini destekler.
​
Sürdürülebilir Depolama: Zenodo, araÅŸtırma verilerinin uzun vadeli depolanmasını saÄŸlar, böylece veriler gelecekteki araÅŸtırmacılar tarafından da eriÅŸilebilir kalır.
​
Küresel EriÅŸim: Zenodo, dünya çapındaki araÅŸtırmacıların ve kuruluÅŸların içeriÄŸe eriÅŸmesini saÄŸlayarak küresel bir araÅŸtırma ağı oluÅŸturur.
​
Daha fazla bilgi için (https://about.zenodo.org/)
Görsel 4: Zenodo Hakkında
Zenodo’nun Kullanımı
​
Zenodo’yu kullanmaya baÅŸlayabilmek için önce bir hesap oluÅŸturmak gerekmektedir. Bu baÄŸlantıya (https://zenodo.org/) tıklayarak ücretsiz olarak bir Zenodo hesabı oluÅŸturabilirsiniz.
Görsel 5: Zenodo Kayıt Ekranı
ORCID, Github, OpenAIRE veya Email adreslerinden birini kullanarak giriÅŸ yapabilirsiniz.
Görsel 6: Zenodo Kayıt Ekranı (https://zenodo.org/signup/)
Görsel 7: Zenodo GiriÅŸ Ekranı (https://zenodo.org/login/)
Görsel 8
Görsel 9
Görsel 8 ve 9’da gösterilen tuÅŸlara tıklayarak verilerinizi yükleme ekranına yönlendirilirsiniz.
Görsel 10: Dosya Ekleme Ekranı
Upload files’a (Dosya ÅŸeç) tıklayarak, istenilen bilgiler girildikten sonra Add field (Dosya ekle) tuÅŸundan dosyalarınızı ekleyebilirsiniz.
Detaylı bilgi için: (https://zenodo.org/uploads/new)
​
Dosya adı sitede yayınlanacağı ve tüm kullanıcıların okumalarına açık olacağı için dosya isminin makalenin baÅŸlığı ile aynı olması daha uygun olacaktır.
Orcıd isteÄŸe baÄŸlı bir alandır ancak materyalinizi inceleyecek bilim adamlarının diÄŸer çalışmalarınızdan da haberdar olabilmesi için derecelendirmeniz açısından oldukça faydalı olacaktır.
Görsel 11: Yükleme Ekranı
Add field tuÅŸuna tıklayarak dosyalarınızı kolayca yükleyebilirsiniz.
Görsel 12
Communities seçeneÄŸine tıklayarak yüklediÄŸiniz dosyalarınızdan topluluklar oluÅŸturup, oluÅŸturduÄŸunuz bu topluluklardan da belirli bir tema veya proje etrafında paylaşım yapabilirsiniz.
​
Zenodo Topluluklarının Amaçları: Zenodo toplulukları; araÅŸtırma projeleri, akademik gruplar ve kurumlar, konferanslar, çalıştaylar ile belirli bilimsel temalar ve konular etrafında odaklanmış içeriklerin merkezi bir ÅŸekilde toplanması ve paylaşılması için oluÅŸturulan koleksiyonlardır. Bu topluluklar, projelerin ve çalışmaların çıktılarını daha geniÅŸ kitlelere eriÅŸilebilir hale getirerek, araÅŸtırmacı ve akademisyenlerin iÅŸlerini organize etmelerine ve ilgili alanda bilgi alışveriÅŸini teÅŸvik etmeye yardımcı olur.
Görsel 13: Yüklenen Dosyaları görüntüleme ekranı
Dosya görüntüleme ekranında bulunan;
​
Edit seçeneÄŸinden, yüklediÄŸiniz dosyalar üzerinde düzenleme yapabilirsiniz.
Communities seçeneÄŸinden, oluÅŸturduÄŸunuz toplulukları görebilirsiniz.
Requests seçeneÄŸinden ise, Zenodo platformu üzerindeki kullanıcılar arasında veri yükleme, veri eriÅŸimi, düzeltmeler veya güncellemeler vb. isteklerde bulunabilirsiniz.
​
Bu ekrandan yüklediÄŸiniz dosyanın saÄŸ altında bulunan imgelerden dosyanızın görüntüleme ve indirme sayısını takip edebilirsiniz.
​
Zenodo’nun DesteklediÄŸi Projeler
Görsel 14: Zenodo Proje Ekranı
BiCIKL, örnekler, genomikler, gözlemler, taksonomi ve yayınlar üzerinde benzersiz sabit tanımlayıcılar kullanarak birbirine baÄŸlı ve makine tarafından okunabilir FAIR verilerine (Bulunabilir, EriÅŸilebilir, Birlikte Çalışabilir ve Yeniden Kullanılabilir) yönelik tek bir bilgi portalı olan BiyoçeÅŸitlilik Bilgi Merkezini (BKH) inÅŸa etmektedir. Zenodo'nun BiCIKL'deki rolü, bilimsel literatürden serbest bırakılan verilerin yanı sıra ulus ötesi eriÅŸim yoluyla serbest bırakılan verilere uzun vadeli sanal eriÅŸim saÄŸlamaktır.
Daha fazla bilgi için: https://about.zenodo.org/projects/bicikl/
​
BiyoçeÅŸitlilik Literatür Deposu (BLR), Avrupa Nükleer AraÅŸtırma Merkezi'ndeki (CERN) Zenodo'daki BLR TopluluÄŸu ile Ocellus, Zenodeo API ve BLR web sitesi gibi verileri aramak ve almak için kullanılan hizmetlerden oluÅŸan bir araÅŸtırma altyapısıdır (RI). BLR'nin odak noktası, bilimsel yayınlardan serbest bırakılan biyoçeÅŸitlilik verileridir ve biyoçeÅŸitlilik topluluÄŸunun ihtiyaçlarını karşılayan harici sözlüklere baÄŸlanan özel meta veriler kullanır.
Daha fazla bilgi için: https://about.zenodo.org/projects/arcadia2/
​
EVERSE projesi, bir Avrupa araÅŸtırma yazılımı kalitesi ağı oluÅŸturmak ve gelecekteki bir AraÅŸtırma Yazılımı MükemmelliÄŸi Sanal Enstitüsü'nün temellerini atmak amacıyla, araÅŸtırma toplulukları tarafından iÅŸ birliÄŸi içinde tasarlanan ve desteklenen bir araÅŸtırma yazılımı ve kod mükemmelliÄŸi çerçevesi oluÅŸturmayı amaçlamaktadır. Zenodo, araÅŸtırma yazılımının genel kalitesini artırmak için yazılım kalitesi, araÅŸtırma yazılımı mühendisliÄŸi (GitHub, GitLab gibi) ve kod arÅŸivleme (Zenodo gibi) için yaygın olarak kullanılan platformlarla entegre edecek olan projenin daha küçük bir bölümüne katılmaktadır.
Daha fazla bilgi için: https://about.zenodo.org/projects/everse/
​
FAIRCORE4EOSC projesi, Avrupa Açık Bilim Bulutu (EOSC) için temel bileÅŸenlerin geliÅŸtirilmesi ve gerçekleÅŸtirilmesine odaklanmaktadır. FAIR EOSC'yi desteklemek ve Stratejik AraÅŸtırma ve Yenilik Gündemi'nde (SRIA) belirlenen boÅŸlukları ele almak. Proje, mevcut teknolojiler ve hizmetlerden yararlanarak, artan miktardaki araÅŸtırma çıktılarının keÅŸfedilebilirliÄŸini ve birlikte çalışabilirliÄŸini iyileÅŸtirmeyi amaçlayan dokuz yeni EOSC-Core bileÅŸeni geliÅŸtirecektir. CERN özellikle Zenodo/InvenioRDM ile AraÅŸtırma Yazılımı API'leri ve BaÄŸlayıcıları (RSAC) alt bileÅŸenine katmaktadır.
Daha fazla bilgi için: https://about.zenodo.org/projects/faircore4eosc/
​
GREI, GREI'nin uzun vadeli vizyonu, genel veri havuzlarının NIH veri ekosistemine dahil edilmesi yoluyla veri yönetimi ve paylaşımı için iÅŸ birliÄŸine dayalı yaklaşımlar geliÅŸtirmektir. GREI aynı zamanda genelci veri havuzlarında NIH tarafından finanse edilen verilerin aranmasını ve keÅŸfedilmesini daha iyi hale getirmeyi amaçlamaktadır.
Daha fazla bilgi için: https://about.zenodo.org/projects/grei/
​
HORIZON-ZEN, HORIZON-ZEN'in genel amacı, Avrupa Komisyonu'nun program yararlanıcılarına dijital araÅŸtırma nesneleri için FAIR-etkinleÅŸtiriÅŸi ve Horizon Europe gereklilikleriyle uyumlu geliÅŸmiÅŸ depolama hizmetleri saÄŸlamak ve bilimsel depoların FAIR veri ilkelerinin uygulanmasını örnek teÅŸkil ederek nasıl destekleyebileceÄŸine dair en iyi uygulamaları oluÅŸturmaktır. Bu, Zenodo'nun araÅŸtırma çıktılarının depolanması sırasında program yararlanıcılarını destekleyen FAIR-etkinleÅŸtirici yeteneklerle geliÅŸtirilmesi ve Zenodo'nun basit ve sorunsuz kullanıcı deneyiminden yararlanılmasıyla gerçekleÅŸtirilecektir.
Daha fazla bilgi için: https://about.zenodo.org/projects/horizon-zen/
​
​
Zenodo’ya benzer projeler
​
Figshare; Ocak 2011’de Mark Hahnel tarafından kurulan Figshare, araÅŸtırma verilerini, makaleleri, posterleri, sunumları ve diÄŸer akademik materyalleri depolamak ve paylaÅŸmak için kullanılan bir platformdur. Akademisyenler, araÅŸtırmacılar ve kurumlar tarafından kullanılmaktadır. ORCID, altmetric ve diÄŸer araÅŸtırma yöntem araçlarıyla entegrasyon sunmaktadır. Kullanıcılar, içeriklerini kamuya açık veya özel olarak depolayabilirler. Ücretli planlar daha fazla gizlilik ve güvenlik seçenekleri sunmaktadır.
Daha detaylı bilgi için: (https://knowledge.figshare.com/)
​
Harvard Dataverse; araÅŸtırma verilerini paylaÅŸabileceÄŸiniz, koruyabileceÄŸiniz, alıntı yapabileceÄŸiniz, keÅŸfedebileceÄŸiniz ve analiz edebileceÄŸiniz çevrimiçi bir veri havuzudur. Hem Harvard topluluÄŸu içindeki hem de dışındaki tüm araÅŸtırmacılara açıktır. AraÅŸtırmacılar, akademik kurumlar ve veri bilimciler tarafından kullanılmaktadır. Özellikle sosyal bilimler ve beÅŸeri bilimler gibi çeÅŸitli akademik disiplinlerdeki araÅŸtırma verilerini depolamaya odaklanmıştır. Verilerin organizasyonu ve yönetimi için geliÅŸmiÅŸ araçlar sunar. AraÅŸtırmacılar, veri setlerini kolayca yükleyebilir, meta verilerini düzenleyebilir ve veri eriÅŸim haklarını yönetebilirler.
Daha detaylı bilgi için: (https://dataverse.harvard.edu/)
​
Mendely Data; Ulusal SaÄŸlık Enstitüleri (NIH), Veri Bilim Strateji Ofisi (ODSS) GREI projesinin katılımcı bir üyesidir. GREI, tutarlı meta veriler oluÅŸturmak, veri paylaşımı için kullanım örnekleri geliÅŸtirmek, araÅŸtırmacıları FAIR verileri ve veri paylaşımının önemi konusunda eÄŸitmek ve daha fazlası için birlikte çalışmak üzere NIH tarafından finanse edilmektedir. Akademisyenler ve araÅŸtırmacılar tarafından kullanılmaktadır.
Daha detaylı bilgi için: (https://data.mendeley.com/)
​
​
Zenodo’nun Dijital Tarih Açısından DeÄŸerlendirilmesi
​
-
Geleneksel anlamda bir kitle kaynak projesi deÄŸildir. Genellikle geniÅŸ bir katılımcı kitlesinden bilgi, veri veya kaynak toplama sürecine dayanır.
-
Verilerin nerede ve nasıl depolandığına dair spesifik bilgiler web sitesinde yer almasa da CERN tarafından desteklenen güvenilir depodur.
-
Sosyal medya hesaplarına sahip değildir.
-
Arama ve filtreme özelliÄŸi oldukça geliÅŸmiÅŸtir.
-
Açık eriÅŸimlidir, herhangi bir ücret ödemeden kolayca üye olunabilmektedir.
-
Web portalı üzerinden ham veri saÄŸlanması, araÅŸtırmacıların verileri kolayca indirebilmelerini ve kullanabilmelerini mümkün kılar.
​
SONUÇ
​
Zenodo; araÅŸtırmacıların büyük veri setlerini, metinleri, görselleri ve diÄŸer akademik materyalleri ve paylaÅŸmasını saÄŸlayan güçlü bir platformdur. Ancak kitle kaynak projelerinin tipik özelliklerine sahip deÄŸildir. Zenodo daha çok bireysel araÅŸtırmacılar ve akademik gruplar tarafından içerik yüklemek ve paylaÅŸmak için kullanılmaktadır. Bu nedenle Zenodoyu kitle kaynak projesi olarak deÄŸil, dijital bir arÅŸiv ve açık eriÅŸim platformu olarak deÄŸerlendirmek daha doÄŸru olur.
​
Zenodo, açık eriÅŸim politikası, geniÅŸ veri desteÄŸi ve kalıcı DOI atama gibi özellikleri sayesinde, akademik dünyada önemli bir yer edinmiÅŸtir. Ayrıca bilimsel bilginin yayılmasını ve teÅŸvik ederken, araÅŸtırmacılara da verilerini güvenli bir ÅŸekilde saklama ve paylaÅŸma imkânı sunmaktadır.