The Josquin Research Project: Rönesans MüziÄŸi’nin DijitalleÅŸtirilmesi
Doğukan Kılavuz
Marmara Üniversitesi Tarih Bölümü
​
Bu çalışma Doç. Dr. Yunus UÄŸur tarafından verilen Dijital Tarih dersi kapsamında yazılmıştır.
Projenin Konusu ve Amaçları
​
“Josquin Research Project” adlı proje Rönesans müziÄŸine yaklaşımımızı deÄŸiÅŸtirmeyi hedefleyen bir dijital projedir. EriÅŸime açık olan site, sürekli büyüyen nota koleksiyonuna ev sahipliÄŸi yapıyor. Basit ve geliÅŸmiÅŸ arama imkânı sunan site, Rönesans müziÄŸini merak eden veya çalışanlar için eÅŸsiz bir dijital imkân sunuyor. Proje daha çok 1420 ila 1520 yılları arasındaki çeÅŸitli bestekârların eserlerine ve anonim parçalara ev sahipliÄŸi yapıyor. Ayrıca bu yıllardaki eserlere yönelik analiz yapmayı da kolaylaÅŸtırıyor, bir müzikal dil veya bir bestecinin tarzı hakkında fikir edinmemizi saÄŸlıyor. Dönemin müzik ruhunu ve müzikal “Lingua Franca”sını tespit etmemizi kolaylaÅŸtırıyor.
​
Proje sahiplerine göre projenin amacı “’büyük veriyi’ geleneksel analitik yöntemlerle bir araya getiren yeni bir bilme türünü kolaylaÅŸtırmak”tır.
​
Josquin des Prez’in Proje ile Olan Bağı
​
Jesse Rodin tarafından 2010 yılında CCARH'de Craig Sapp ile iÅŸbirliÄŸi içinde kurulan JRP, bir bilimsel sorunla yüzleÅŸmek için kurulmuÅŸtur. Bu sorun Josquin des Prez’e atfedilen 340 eserden hangilerinin gerçekten onun olduÄŸudur, çünkü sadece bir kısmı ona “güvenli” bir ÅŸekilde atfedilebilmektedir. Proje sahipleri bu sorunu çözmek için bu 340 eseri dijital ortama yüklemiÅŸ ve bunlar arasında karşılaÅŸtırmalı analiz yapmıştır.
​
Projenin ismi ise hem projenin Josquin ile alakalı olması sebebiyle hem de “benzer ÅŸekilde atıf sorularıyla ilgilenen Rembrandt AraÅŸtırma Projesi'ne öykünerek” Josquin AraÅŸtırma Projesi olarak belirlenmiÅŸtir.
​
Proje Nasıl Josquin’den Dışarı TaÅŸtı
​
Yukarıda da belirttiÄŸimiz gibi aslında proje Josquin ve eserleriyle alakalıydı. Fakat zaman geçtikçe proje sahipleri dijital imkanlardan daha geniÅŸ bir biçimde yararlanabileceklerini gördüler. Proje sahipleri, Josquin’e atfedilen eserlere yönelik çalışmayı devam etmeyi sürdürürken, aynı zamanda artık eserler, besteciler, türler ve hatta dönemler arasındaki iliÅŸkileri ayırt etmeyi amaçlayan bir dizi soru yöneltmeye baÅŸladı: Müzik stilleri nasıl deÄŸiÅŸti, bir “song”ın “mass”ten (dini bir müzik türü) farkı nedir, bestecilerin özgün yanları nelerdir, diÄŸer bestecilerden nasıl ayrılırlar? Bu gibi sorular proje sahiplerini daha geniÅŸ bir proje yapmaya teÅŸvik etti ve böylece karşımıza bu kapsamda bir proje çıktı.
Projenin Ana Sayfası (Sample Work adlı kısmın aÅŸağısında “en son yüklenen/güncellenen eserler” kısmı da vardır)
Finansal Kaynakları, Destekleyen Kuruluşlar
​
Projenin “about” kısmında ÅŸu bilgilere yer verilmiÅŸtir: “JRP, Amerikan EÄŸitimli Topluluklar Konseyi ve Stanford Üniversitesi'nden fon aldı ve BeÅŸerî Bilimlerde Bilgisayar Destekli AraÅŸtırma Merkezi'nden (CCARH) ayni destek aldı.” Finansal kaynakları belirtilmesine raÄŸmen bu kaynağın miktarı belirtilmemiÅŸtir.
​
Proje Devam Ediyor mu?
​
Proje teknik olarak hâlâ devam etmektedir ve sahip olduÄŸu verileri gitgide büyütmeyi hedeflemektedir. Bunun için kullanıcılardan da destek alabileceklerini belirtmiÅŸlerdir.
​
Proje Ekibi
​
Projede, müzik üzerine uzmanlaÅŸmış 3 kiÅŸi direktörlük yapmaktadır. Jesse Rodin proje direktörüdür ve projenin oluÅŸumunda kilit bir noktaya sahiptir. Craig Stuart Sapp ise Jesse Rodin’le iÅŸ birliÄŸi yaparak bu projenin kuruluÅŸunda yardımcı olmuÅŸtur ve olmaya devam etmektedir. Clare Bokulich de direktördür ve takım lideri olarak görev yapmaktadır.
​
Bu isimler haricinde 18 farklı kiÅŸi projede danışılan kiÅŸiler olarak ekip listesine dahil edilmiÅŸtir. Bu kiÅŸilerin çoÄŸu Avrupa’daki veya Amerika’daki üniversitelerde görev yapmaktadır.
Jesse Rodin
Craig Stuart Sapp
Clare Bokulich
Proje 1420-1520 yılları arasındaki bestekârlara ve bestelere yer vermiÅŸtir. Rönesans müziÄŸine yönelik bir çalışma olduÄŸu için Avrupa’ya odaklı kalmıştır.
​
Projede kullanılan verilerin kalitesi hakkında gurur duyduÄŸunu belirten proje sahipleri, bu verilerin “güvenilir” kaynaklardan alındıklarını belirtirken hangi kaynaklardan aldıklarına tam olarak yer vermemiÅŸlerdir.
​
Projede toplam 902 eser bulunmaktadır. Bunların 73’ü anonimdir, diÄŸerleri ise çeÅŸitli bestekârlara aittir. Bu 902 eserin tamamının tüm notalarına eriÅŸmek mümkündür; bu eserler dinlenilebilir, indirilebilir (birçok formatta) durumdadır.
​
Ä°lk bakışta görsel bakımdan sitenin sunacak pek bir ÅŸeyi olmadığı görülmektedir ancak sitede notalar ve analiz kısmındaki grafiklerle birlikte bolca görsel içerik bulunmaktadır. Site ayrıca ses ve yazı bakımından da içerik sunmaktadır. Ä°statistikî olarak eserlerde ne kadar nota bulunduÄŸuna, hangi türde olduklarına, bestekârlara göre dijitalleÅŸtirilen eserlerin sayılarına, toplam sürelerine, notalarının toplam ne kadar sayfa olduÄŸuna yönelik bilgilere yer verilmektedir.
Sitenin Ana Sayfası
​
Quick Browse
​
“Quick Browse” kısmı sitenin ana sayfasında bulunmaktadır. Site bu bölümde eserlere yönelik hızlı bir arama sunuyor. Bu arama, isteÄŸe baÄŸlı olarak, bestekârlara ve müzik türlerine göre kısıtlanabiliyor.
Sample Work
​
Sitenin ana sayfasında bulunan diÄŸer bir kısım ise “Sample Work” adlı kısımdır. Bu kısımda önümüze örnek bir eser geliyor. Bu eserin notaları görülebilir ve dinlenebilir. Üzerine tıklayarak daha detaylı bir biçimde eser hakkında bilgi edinilebilir veya farklı formatlarda, notalarıyla da indirilebilir.
Sample Work Kısmı
Eserin Üzerine Tıkladığımızda Açılan Kısım
Browse Bölümü
​
Sitenin “Browse” adlı kısmında ise sol tarafta tüm repertuardan arama yapabiliyoruz, bu arama “Quick Browse” kısmından daha ayrıntılıdır. Burada farklı seçimler yapılabilmekte istatistik kısmına tıklayarak projedeki eserlere yönelik geniÅŸ bir istatistik tablosuna ulaşılabilmektedir.
“Browse” kısmının saÄŸ tarafında ise projeyle ilgili bilgiler yer almaktadır. Burada A’dan Z’ye bestekârlara, onların doÄŸum ve ölüm tarihlerine ve eserlerinin (Projede bulunan) sayısına yer verilmiÅŸtir.
Bu kısımda ayrıca sese ve türe göre arama hakkında bilgi verilmiÅŸtir. Proje “eserleri türlerine göre gruplandırırken, çok sesli müziÄŸi mass, motet ve song olmak üzere üç kategoriye ayırmasıyla ünlü müzik kuramcısı Johannes Tinctoris'i (yaklaşık 1435-1511) takip eder.” Ardından türler hakkında teker teker açıklama yapılır ve arama kısmı nasıl daha iyi kullanılabilir ÅŸeklinde ipuçları verilir. Sitede klavye kısayolları da kullanılabilmektedir, bu kısayollar hakkında bilgi almak için “Browse” kısmının saÄŸ altında bir link de bulunmaktadır.
​
​
Search/Analysis Bölümü
​
Sitenin bu kısmı en ayrıntılı arama yapılabilecek yerdir. Sol tarafta bulunan “search” bölmesinde daha teknik “pitch, interval, rhythm” gibi kısımlar vardır, bunları kullanarak daha detaylı bir arama yapılabilir.
​
SaÄŸ tarafta ise “analysis tools” adlı bölüm yani analiz araçları bölümü vardır. Buradan repertuar seçerek bu seçtiÄŸimiz repertuardaki eserlere yönelik çok daha teknik bir arama yapılabilir. Müzikle ilgili araÅŸtırma yapanlar için bu kısım çok kullanışlı olmalıdır fakat sıradan kullanıcılar için karmaşık gözükmektedir.
About
​
Sitenin “about” bölümünde ise projenin içeriÄŸi ve amacı hakkında bilgi verildikten sonra sıkça sorulan sorular kısmına geçilmiÅŸtir. Buradan; projenin adının nereden geldiÄŸini, ne zaman baÅŸladığını, kurucularını öÄŸrenebilmekle beraber dijitalleÅŸtirmenin ne iÅŸe yaradığını, proje sahiplerinin bununla ne hedeflediklerini, verilerinin saÄŸlamlığını, projeye katkı yapıp yapamayacağımızı, nasıl katkıda bulunabileceÄŸimizi ve projenin finansal kaynakları öÄŸrenilebilmektedir. Geri bildirim için linke buradan ulaşılabilmekte veproje ekibi, projeye katkı sunan kiÅŸiler de buradan görülebilmektedir.
​
About kısmında ayrıca projenin kodlama standartlarına ilişkin bir linke de ulaşılabilmektedir.: https://wiki.ccarh.org/wiki/Josquin_Project_encoding_standards
Performance
​
Bu kısımda eserlerin tam notaları hakkında arama yapılabilmektedir. Ayrıca bu projeden faydalanan ve projeye fayda saÄŸlayan “Cut Circle” adlı performans sitesi hakkında da bir link verilir. “Cut Circle topluluÄŸu yalnızca Josquin AraÅŸtırma Projesi yayınlarından performans sergiliyor.” ÅŸeklinde bir bilgi de mevcuttur.
​
Bu projenin sadece arama ve analiz iÅŸine yaramadığı ayrıca eserlerin performansı konusunda da iÅŸe yarar bir araç olduÄŸu belirtilmiÅŸtir. Performans için JRP’nin sunduÄŸu araçlara da yer verilmiÅŸtir.
​
Sitenin Diğer Kısımları
​
Sitenin en aÅŸağı kısmında 3 adet bölüm daha bulunmaktadır. Bunlar “Feedback”, “Under the Hood” ve “Contact” bölümleridir. “Feedback” bölümünden siteye geri bildirimde bulunulabiliyor, “Under the Hood” bölümünden proje hakkında teknik bilgilere ve kaynaklara eriÅŸilebiliyor ve “Contact” bölümünden ise Jesse Rodin ile Craig Stuart Sapp’ın mail adreslerine ulaÅŸabiliyor..
​
Projenin Çıktıları
​
Sitenin kendisi önemli bir veri tabanıdır (https://josquin.stanford.edu/). Sitede görsel olarak eserlerin notaları ile ritim grafikleri gibi müzikle alakalı teknik grafiklere, ses olarak eserlerin performansları ve yazı olarak da istatistiki verilere ulaşılabilinmektedir.
​
Eser listesi veri tabanına şuradan ulaşılabilir: https://josquin.stanford.edu/cgi-bin/jrp?a=worklist-json
​
Proje sahipleri katalog numaralarının listesi için de ÅŸu linki paylaÅŸmışlardır: https://josquin.stanford.edu/data?a=list
​
DiÄŸer veri tabanları hakkındaki bilgiye sitenin en alt kısmında bulunan “Under The Hood” kısmından ulaşılabilir..
Jesse Rodin’in bu proje ile alakalı yazmış olduÄŸu bir yazı vardır ve bu yazı “The Oxford Handbook of Music and Corpus Studies” kitabın bir bölümünü teÅŸkil etmektedir. Bölümün adı “Searching the Notes—All of Them: The Josquin Research Project” ÅŸeklindedir.
​
Ayrıca Andrew Kirkman tarafından proje hakkında bir eleÅŸtiri yazısı da yazılmıştır: “Review: The Josquin Research Project by Jesse Rodin and Craig Sapp”
​
Proje hakkında, Stanford Üniversitesi’nden Holly Alyssa MacCormick tarafından da bir yazı yazılmıştır: https://phys.org/news/2022-07-professor-music-unravels-centuries-old-authorship.html
​
Üstelik sitenin veri tabanındaki tüm dijital notalar Github’a yüklenmiÅŸtir: https://github.com/josquin-research-project/jrp-scores
​
​
Proje Hakkında DBB Yaklaşım ve Yöntemleri Çerçevesinde Bazı Hızlı Bilgiler
​
-Bağlantılı veri kullanılmamıştır.
​
-Proje kitle kaynak projesi deÄŸildir fakat yine de proje sahipleri katkıya açık olduklarını, kullanıcıların sunduklarını kabul edebileceklerini belirtmiÅŸlerdir.
​
-Sitesi açık eriÅŸimlidir, herhangi bir ücret ödemeden siteyi kullanabilmekteyiz. Ayrıca sitenin üyelik sistemi de yoktur.
​
-Proje açık kaynaktır. Verilerini “Under The Hood” bölümünden sunmaktadır: “https://josquin.stanford.edu/under-the-hood/” Ayrıca bazı verileri Github’a da yüklenmiÅŸtir. Bunlar arasında projedeki eserlerin notaları ile web sitesinin istemci tarafı için kaynak dosyaları bulunmaktadır.
​
-Proje bağışlara da açıktır, kullanıcılar eÄŸer isterlerse bağışta bulunabilirler.
​
-Sitede etik unsurlara ilişkin bir bilgilendirme bulunmamaktadır.
​
-Projenin sosyal medya hesabı yoktur.
​
Benzeri Projeler
​
Musical Passage: A Voyage to 1688 Jamaica
​
Musical Passage, erken dönem Afrika diasporik müziÄŸinin önemli ancak az bilinen bir kaydının hikayesini anlatıyor. Site, Hans Sloane'un 1707'de Mader, Barbados, Nieves, S. Christophers ve Jamaika adalarına yaptığı yolculuktan kalma nadide bir eserin yorumunu sunuyor.
​
Siteye ÅŸu linkten ulaÅŸabilirsiniz: http://www.musicalpassage.org/#home
​
The Lost Voices Project
​
Bu proje 16. Yüzyıl ortasının Fransa’sındaki “ihmal edilmiÅŸ ancak önemli birçok sesli ÅŸarkı repertuarına” odaklanmıştır. Proje, Parisli matbaacı Nicholas Du Chemin'in 1549'dan 1568'e kadar uzanan on altı kitaplık setine dayanmaktadır. Bu kitaplar ve kitaplardan çıkan içerikler (Notalar vs.) bilim insanlarına ve müzisyenlere sunularak, bu kültürel eserlerin ve anlamlarının yeniden anlaşılması teÅŸvik edilmek istenmiÅŸtir. Sitenin kullanıcıları on altı kitabın tıpkıbasımına, transkripsiyonlara, bilimsel yorumlara ve bazı araÅŸtırma araçlarına (AÄŸ analizi mevcuttur) eriÅŸebilmektedirler.
​
Siteye ÅŸu linkten ulaÅŸabilirsiniz: http://digitalduchemin.org/
CMO Corpus Musicae Ottomanicae
​
CMO Projesi Münster, Bonn ve Ä°stanbul’da, her biri farklı görevler üstlenen kurumlarca yürütülüyor. Münster Üniversitesi Müzikoloji Enstitüsü’nde, ÅŸimdiye kadar yalnızca kısmen araÅŸtırılmış olan 19. yüzyıl Osmanlı sanat müziÄŸine iliÅŸkin el yazması kaynakların ayrıntılı edisyon ve transkripsiyonu yapılıyor. Bonn’daki Max Weber Vakfı ve Ä°stanbul’daki Alman Åžarkiyat Enstitüsü ise edisyonun çevrimiçi yayımını üstleniyor ve proje koordinasyonuna destek veriyorlar.
​
Projede her bir el yazmasının genel tarifinin yanı sıra, ait olduÄŸu dönemin müzikal yapısının (makam ve usul) rekonstrüksiyonu da yapılıyor. Daha sonra, el yazmalarında yer alan eserler varyantları ile karşılaÅŸtırılarak transnotasyon gerçekleÅŸtiriliyor. Enstrümantal eserlerin yanı sıra kaynaklarda güfteleri ile birlikte yer alan vokal eserler de bu bilimsel edisyon sürecinde dikkate alınıyor. Verilerin perspectivia.net üzerinden yayınlanması planlanmakta ve böylece eserlerin RISM (Répertoire International des Sources Musicale / Müzik Kaynaklarının Uluslararası KataloÄŸu) ve Musiconn giriÅŸimi olan “Sanal Müzik Kütüphanesi” (Virtuelle Fachbibliothek Musik) ile de baÄŸlantılandırılması hedeflenmektedir.
​
Proje detaylarına ve veri tabanına şu linkten ulaşabilirsiniz: https://www.uni-muenster.de/CMO-Edition/tr/
​
Sonuç
​
Josquin Research Project, arayüzü basit tasarımıyla hem müzik alanında araÅŸtırma yapan uzman araÅŸtırmacılar için hem de sıradan insanların kullanımı için oldukça faydalı ve ilgi çekicidir. Uzmanlar için faydalıdır çünkü 100 yıllık bir dönemdeki çeÅŸitli bestelerin notalarına ve bunların performanslarına eriÅŸilebilmekle beraber besteler, analize tâbi tutulabilmektedir. Sıradan kullanıcılar için de ilgi çekicidir çünkü bu eserlerin sadece notalarına bakılmayıp aynı zamanda kendileri de dinlenilebilmektedir.
​
Bu projenin tarihi araÅŸtırmalara olan katkısı ise daha çok müzik tarihi alanındadır. Tıpkı bu projenin de amaçladığı gibi, ona benzer projeler yapılarak dönem müziÄŸi karşılaÅŸtırmalı bir ÅŸekilde analiz edilebilir.
​
Proje her ne kadar müzik tarihine doÄŸrudan katkı saÄŸlasa da müzik, kültürün de bir parçası olduÄŸu için kültür tarihi bazında da faydalı bir projedir. Müzik kimi zaman felsefeyle de baÄŸdaşır ki bundan dolayı sadece müzikle alakalı olarak gördüÄŸümüz bu projenin aslında çok daha kapsamlı sonuçları olabilir.
​
Benzeri bir proje Osmanlı Ä°mparatorluÄŸu için de yapılabilir ancak hem nota sisteminin uzun bir dönem farklı oluÅŸu hem de günümüze ulaÅŸan kaynaklar durumu zorlaÅŸtırmaktadır. Bununla birlikte yukarıda bahsedilen CMO Corpus Musicae Ottomanicae bu alanda önemli bir adımdır.