Klasik Metinler Külliyatı:
Corpus Synodalium
Esra Saadet Paslı
Marmara Üniversitesi Tarih Bölümü
​
Bu çalışma Doç. Dr. Yunus UÄŸur tarafından verilen Dijital Tarih dersi kapsamında yazılmıştır.
​
Projenin Konusu ve Amaçları
“Corpus Synodalium” Projesi, 1215-1500 yılları arasında Latin Hristiyan âleminde çıkarılan yerel dini mevzuatın incelenmesi için bir veri tabanı oluÅŸturmayı hedeflemektedir. Külliyatın temelini piskoposluk tüzükleri ve eyalet kanonları oluÅŸturmaktadır. Geç orta çaÄŸ Avrupası’nın sosyal ve dini tarihine ışık tutacak bir kaynak olması amaçlanmıştır.
Yerel kilise mevzuatı üzerine yapılan çalışmalar zorunlu olarak dar coÄŸrafi ve kronolojik sınırlar içinde faaliyet gösterirken bu çalışma tam metin veri tabanının yanında zengin tarihsel kaynakların geniÅŸ ölçekte karşılaÅŸtırmalı analizini de mümkün kılmıştır. AraÅŸtırmacılar merkezileÅŸmenin sınırlarını, yerel özelliklerin hayatta kalmasını ve yerel makamların papalık emirleri karşısında reflekslerini sistematik olarak görebilecektir. Evlilikten tefeciliÄŸe kadar türün kapsamı göz önüne alındığında, tam metin külliyatının Geç orta çaÄŸ Avrupa'sında sosyal ve dini tarih üzerine araÅŸtırma yapan herkes için bir referans noktası olması umulmuÅŸtur.
Projenin Cevaplamayı Umduğu Sorular
Proje, Latin Hristiyan âlemindeki yerel kilise mevzuatının yapısı, içeriÄŸi ve evrimi üzerine çeÅŸitli sorulara cevap aramaktadır. Ayrıca bu mevzuat; merkezileÅŸme, yerel özelliklerin hayatta kalması ve yerel makamların papalık emirleri karşısındaki tutumları gibi konulara ışık tutmayı amaçlar.
Katolik kilisesi tarafından derinden ÅŸekillendirilen orta çaÄŸ Avrupa toplumunun tâbi olduÄŸu papalık hukuku, 12. yüzyılın sonlarından itibaren kilisenin Hristiyan âleminin en ücra köÅŸelerine kadar gönderdiÄŸi mektuplar ve kararnamelerle çoÄŸalmıştır. Sonuçta ortaya çıkan ve kilisenin "genel hukuk” mevzuatı, piskoposların seçim usullerinden Yahudilerin uygun kıyafetlerine, ceza usulünden vasiyetnamelerin geçerliliÄŸine kadar çeÅŸitli konuları kapsamakta ve Geç Orta ÇaÄŸ Avrupa yaÅŸamını aydınlatmaktadır.
Projenin Veri Ä°çeriÄŸi, Süresi ve Devamlılığı
Külliyat ÅŸu anda 1450 metin içermekte olup, 13. ve 14. yüzyıllara ait mevcut materyalin yaklaşık yüzde doksanını kapsamaktadır.
Proje, 30 Haziran 2021'de baÅŸlamıştır. Son güncelleme tarihi 31 Ekim 2022'dir. Süresi tam olarak belirtilmemiÅŸ olsa da gelecek güncellemelerle kronolojik kapsamının 15. yüzyıla kadar geniÅŸlemesi planlanmıştır.
Proje Finansörleri
FACE Vakfı, Thomas Jefferson Fonu (Ekim 2017-Eylül 2019)
Fransa-Stanford Disiplinlerarası Çalışmalar Merkezi, Atölye Çalışması Bursu (Nisan-Haziran 2019)
Fransa-Stanford Disiplinlerarası Çalışmalar Merkezi, Yaz Stajı Bursu (Temmuz-AÄŸustos 2020)
Harvard Üniversitesi, William F. Milton Fonu (Temmuz-Aralık 2016)
Stanford Üniversitesi, Mekânsal ve Metinsel Analiz Merkezi, Yaz AraÅŸtırma Programları (Haziran-AÄŸustos 2017; Haziran-AÄŸustos 2018)
Stanford Üniversitesi, BeÅŸerî Bilimler ve Teknolojiler için Denning Fonu (Haziran 2018-Haziran 2019)
Stanford Üniversitesi, BeÅŸerî Bilimler ve Bilimler Fakültesi (Åžubat 2017-Mart 2021)
Proje Ekibi
Bu veri tabanı Rowan Dorin liderliÄŸinde bir ekip tarafından çalışılmıştır. 50 kadar kiÅŸiden oluÅŸan disiplinler arası ekip Danışma Kurulu, Metin Transkripsiyonu, El yazma Transkripsiyonu, Dijital Atlas, Teknik GeliÅŸtirme, Ä°dari Destek birimlerinden oluÅŸmuÅŸtur. Tam listeye ÅŸu adresten ulaÅŸabilirsiniz: https://corpus-synodalium.com/acknowledgments
Veri tabanı ve Web Portalı
Veri tabanına giriÅŸ yaparak "Normalized" sürümünü seçilerek Latince ile yazım farklılıklarından kaynaklanan sorunları azaltılması tavsiye edilmiÅŸtir. Veri tabanının “Normalized” ara yüzü 1. Görseldeki gibidir;
Görsel 1
Veri tabanı Latince metinlerden oluÅŸmaktadır bu sebeple kelime köklerine göre arama yapmanın daha verimli olacağı belirtilmiÅŸtir. Bunu yapmanın en kolay yolu, 2. Görseldeki gibi kelime kökünü ve ardından karakterlerini girmektir (örn. clandestin.*). Arama yaparken, terimlerinizi girdikçe olası eÅŸleÅŸmeler listelenecek ve aramanızı daha doÄŸru hale getirecektir;
Görsel 2
Arama sonuçlarının bir kelimenin tüm varyant biçimlerini içerdiÄŸinden emin olmak için arama alanının sağındaki 'Arama seçeneklerini göster' (show search options) düÄŸmesine tıklayarak filtreleme yapılabilmektedir. 3. Görselde görüldüÄŸü üzere “Yaklaşık eÅŸleÅŸme” (how approximate?) kutusunu iÅŸaretlemek, ne kadar dar bir ÅŸekilde arama yapmak istediÄŸinizi belirleyebileceÄŸiniz bir açılır menü karşınıza getirecektir;
Görsel 3
ÖrneÄŸin Clandestin.* için %80'lik bir yaklaşım, birçok metinde 'clandestina' yerine 'clamdestina' yazımının kullanıldığını ortaya koyacaktır. Bu sonuca ulaÅŸtıktan sonra aramamızı iki anahtar kelimeyi de içerecek ÅŸekilde clandestin.*| clamdestin.* (araya dikey çizgi koyarak) yeniden yapabiliriz. (Yaklaşık eÅŸleÅŸmeyi seçmeyi unutmayalım)
Sonuçların bir yer veya sınıflandırma türüne göre dağılımını görmek ve bu ÅŸekilde filtreleyerek arama yapmak için de 4. Görseldeki gibi arama sonuçlarının sağındaki 'Fasete Göre Filtrele' (Filter for Facet) seçeneklerini kullanabilmekteyiz;
Görsel 4
“BaÄŸlamdaki Anahtar Kelimeler (KWIC)” sekmesine tıklayarak birçok sonucu hızlı bir ÅŸekilde karşılaÅŸtırma imkânı mevcuttur (Görsel 5);
Görsel 5
Sonuçlar baÅŸlığın hemen altındaki 'Zaman Serisi' (Time Series) sekmesine tıklayarak Görsel 6’da görüldüÄŸü üzere araÅŸtırma zaman içinde görselleÅŸtirilebilmektedir. Varsayılan görünüm mutlak sonuçları on yıla göre dağıtır. 'Göreceli Frekans'a ( Relative Frequency) tıklayarak sonuçlarının, o on yıl için metin külliyatının toplam boyutunun bir oranı olarak arama isabetlerinin sıklığına göre yeniden dağılımını görebilmekteyiz. DiÄŸer parametreler (tarih aralığı, aralıklar, vb.) 'Arama seçeneklerini göster' (Show search options) menüsünün altına kaydırılarak ayarlanabilir.
Görsel 6
Sonuçlardan herhangi birine ayrıntılı bakmak ve metni incelemek için ‘Metin’ (Text) kelimesine tıklayarak eriÅŸim elde edebilirsiniz. (Görsel 7) Metin hakkında ayrıntılı bilgi (tarih, yer, düzenleyen makam ve kaynak dahil olmak üzere) edinmek için de ‘Meta Data’ sekmesini kullanabilirsiniz. (Görsel 8)
Görsel 7
Görsel 8
Arayüzde ayrıntılı arama yapmayı detaylı bir ÅŸekilde öÄŸrenmek için kılavuza bakınız; https://corpus-synodalium.com/files/tutorial_01_word_search.pdf
Veri tabanı sadece konum odaklı arama yapmayı (ayrıntılı kılavuz için bakınız ; https://corpus-synodalium.com/files/tutorial_02_place_search.pdf ) ve Mapping Tools ile (haritalama aracı) 1200-1500 döneminde bir noktada var olan Latin piskoposlukları ve kilise eyaletleri içerisinde harita üzerinde arama yapmayı saÄŸlamaktadır. (Kılavuz için bakınız; https://corpus-synodalium.com/files/tutorial_03_mapping_tool.pdf )
Görsel 9: Mapping Tools ile yapılan bir arama sonucu harita üzerinde çıkan veri görseli
Projenin Veri Tabanı Dışındaki Çıktıları
Dijital Atlas
Geç Orta çaÄŸ Avrupası’nda Piskoposluklar ve Kilise Vilayetlerinin Dijital Atlası (1200-1500)Corpus Synodalium projesinin çıktıları arasında, Rowan Dorin'in Genel Editör ve Clara Romani'nin Yardımcı Editör ve BaÅŸ GeliÅŸtirici olarak görev yaptığı yeni Digital Atlas of Dioceses and Ecclesiastical Provinces in Late Medieval Europe (1200-1500) aracılığıyla arama sonuçlarını mekânsal olarak görselleÅŸtirme imkanı bulunmaktadır. Dijital Atlas, 2016-2021 yılları arasında Corpus Synodalium projesiyle birlikte oluÅŸturulmuÅŸ ve Thawsitt Naing, özel olarak tasarlanmış çevrimiçi haritalama aracılığıyla atlas ve veri tabanının entegrasyonundan sorumlu olmuÅŸtur.
Dijital Atlas linki ; https://purl.stanford.edu/rh195hm5975
​
Projenin Dijital Tarihçilik Açısından DeÄŸerlendirilmesi
​
Görsel SEQ Görsel \* ARABIC 10
Projede baÄŸlı veri ve kitle kaynak kullanılmamıştır. Buna karşı arama ve filtreleme özelliÄŸi oldukça detaylı bir ÅŸekilde mevcuttur. Görsel 10 ve 11’de görüleceÄŸi üzere metinler çok farklı nitelikler çerçevesinde aramaya ve filtrelemeye tabi tutulmuÅŸtur.
Görsel 10
Görsel 11
Web portalı açık eriÅŸime sahip ve ham verisini portal üzerinden vermektedir. Etik unsurlar ise web’de yer almamaktadır. Verinin nerede ve nasıl depolandığına dair bilgi web sitesinde yoktur. Projenin sosyal medya hesapları da mevcut deÄŸildir.
Benzeri Projeler
​
-
Decretum Gratiani (First Recension, ed. Anders Winroth) - https://gratian.gratian.org
Gratian, 1140 civarında Bologna'da kanon hukuku öÄŸretmendir ve Decretum'u adını verdiÄŸi ders kitabını derlemiÅŸtir. Decretum, kilise hukukunun çeliÅŸkili ifadelerini sistematik olarak uzlaÅŸtırmayı amaçlayan bir çalışmadır. Ä°lk versiyonu, Gratian'ın 1139'dan sonra ve ölümünden önce tamamladığı tahmin edilen 1860 kanun maddesi içeriyordu. Decretum, hayali durumları ve bu durumlardan çıkarılan yasal soruları tartışan 36 dava ÅŸeklinde düzenlenmiÅŸti. Web sitesi, Gratian'ın Decretum'u üzerine yeni baskılar ve çeviriler hazırlama çalışmalarıyla ilgili materyalleri paylaÅŸmakta bu arada ilk versiyonun taslak baskısını da sunmaktadır.
-
Carolingian Canon Law Project, directed by Abigail Firey (University of Kentucky); https://ccl.rch.uky.edu/
Karolenj Kanon Hukuku projesi, Karolenj okuyucuları tarafından kullanılan kanon hukuku eserlerinin aranabilir, elektronik bir yorumudur. Bu proje, Karolenj okuyucuları tarafından bilinen “standart” hukuk metinlerindeki varyasyonun kapsamını haritalandırmakta ve belirli varyasyon noktalarını tanımlamaktadır. OrtaçaÄŸ kanon hukukunun metinsel tarihine açıklık getirmenin yanı sıra, proje Karolenj dönemi öncesinde, sırasında ve sonrasında hukukçular tarafından kullanılan birkaç yüz kanonun tarihsel ve bibliyografik açıklamasını saÄŸlayacaktır.
-
Medieval Canon Law Virtual Library, maintained by David Freidenreich (Colby College) ; https://web.colby.edu/canonlaw/
Bu proje OrtaçaÄŸ kanon hukuku çalışmaları için kamuya açık elektronik kaynakları tek bir sanal konumda bir araya getirmektir. OrtaçaÄŸ Kanon Hukuku Sanal Kütüphanesi, bu siteye ve dosyalarının çoÄŸuna ev sahipliÄŸi yapan Colby College tarafından oluÅŸturulmuÅŸtur.
-
SHARIAsource: https://pil.law.harvard.edu/shariasource-portal/
Ä°slam hukukuyla ilgili dijital bir portaldir. Bu portal, Ä°slam hukukuyla ilgili birçok dijital metni ve araçları sunar. AraÅŸtırmacılar bu kaynaklara eriÅŸebilir ve Ä°slam hukukuyla ilgili tarihi ve coÄŸrafi çeÅŸitliliÄŸi keÅŸfedebilirler. Portal, önde gelen ve yeni çıkan araÅŸtırmacıların Ä°slam hukukuyla ilgili geliÅŸmeleri ve tartışmaları bir araya getirmelerine olanak tanır. Ayrıca, çeÅŸitli yayınlara çevrimiçi eÅŸlik eden ek içerikler de sunar. Özel Koleksiyonlar, özel konulara odaklanarak kullanışlı bir ÅŸekilde seçilmiÅŸ kaynakları içerir.
-
The Mamluk Prosopography Project : https://www.mamluk.ugent.be/IHODP/MP
Ghent Üniversitesi’nin (Belçika), Geç ortaçaÄŸ Suriye-Mısır elitlerinin, aÄŸlarının ve metinsel üretim ve tüketimleri de dahil olmak üzere sosyal ve kültürel uygulamalarının (13.-15. yüzyıl) incelenmesi için bir veri altyapısının geliÅŸtirilmesine yönelik bir dijital beÅŸeri bilimler projesidir.
-
Corpus: Texts from Late Medieval Egypt and Syria, https://ihodp.ugent.be/corpus/
9./15. yüzyılın baÅŸlarından ortalarına kadar üretilmiÅŸ Arapça tarih metinlerinin -meta verileriyle birlikte- dijitalleÅŸtirilmiÅŸ ve köklendirilmiÅŸ versiyonlarını içermektedir. CORPUS, MMS-II projesi (2017-21) kapsamında, OpenITI ve diÄŸer dijitalleÅŸtirme ortaklarıyla iÅŸbirliÄŸi içinde oluÅŸturulmuÅŸtur.
​
Sonuç ve DeÄŸerlendirme
​
Bu çalışma sayesinde Orta çaÄŸda gündelik yaÅŸam, Latin Avrupa- Hristiyanlık tarihi için çalışma yapacak araÅŸtırmacılara birincil kaynak olacak mevzuat’ın %90’ı tranbskribe edilerek dijital olarak eriÅŸime sunulmuÅŸtur. Bu dönem ve coÄŸrafyayı çalışmak isteyenler için kıymetli bir veri tabanı oluÅŸturulmuÅŸ ve güncellenerek literatürdeki yerel tüzüÄŸün bu karmaşık eksikliÄŸi giderilmeye çalışmıştır. Tarih araÅŸtırmaları ve dijital tarihçilik çerçevesinde; kullanılacak kaynaklar, çıktıları ve veri tabanı içinde sunduÄŸu haritalama araçları ile veri kullanımı zenginleÅŸtirilmiÅŸtir.
Orta çaÄŸ yerel kiliselerinin mevzuatını belli bir coÄŸrafya için derleyen bu çalışmanın benzeri Osmanlı tarihi açısından çıkarılan fetvalar, merkez-taÅŸra tasnifiyle ve belli dönemlerle sınırlandırılarak bir proje olarak çalışılabilir. Bab-ı MeÅŸihat Åžeyhülislamlık ArÅŸivinde bulunan belgeler transkribe edilerek ve dijitalleÅŸtirilerek çeÅŸitli dijital araçlarla haritalama, görselleÅŸtirme gibi eklentilerle araÅŸtırmacıların kullanıma bir veri tabanı olarak sunulabilir. Böyle bir çalışmaya zemin hazırlayacak arÅŸiv çalışması uzmanlarca halihazırda tamamlanmış olması önemlidir. (Ä°stanbul MüftülüÄŸü ‘ne baÄŸlı Åžeyhülislâmlık (Bâb-ı MeÅŸîhat) ArÅŸivi; Bu arÅŸivde 5300'den fazla defter ve 50-60.000'e kadar evrak bulunmaktadır. 1991'den beri süren tasnif çalışmaları sonucunda, dağınık haldeki defterlerin tasnifi tamamlanmış ve araÅŸtırmacıların hizmetine sunulmuÅŸtur.
(Katalog için ; https://www.isam.org.tr/yayin/bab-i-mesihat-seyhulislamlik-arsivi-defter-katalogu )