The Josquin Research Project

Rönesans Müziği’nin Dijitalleştirilmesi:

https://josquin.stanford.edu

Doğukan Kılavuz

Marmara Üniversitesi Tarih Bölümü

Bu çalışma Doç. Dr. Yunus Uğur tarafından verilen Dijital Tarih dersi kapsamında yazılmıştır.

Projenin Konusu ve Amaçları

“Josquin Research Project” adlı proje Rönesans müziğine yaklaşımımızı değiştirmeyi hedefleyen bir dijital projedir. Erişime açık olan site, sürekli büyüyen nota koleksiyonuna ev sahipliği yapıyor. Basit ve gelişmiş arama imkânı sunan site, Rönesans müziğini merak eden veya çalışanlar için eşsiz bir dijital imkân sunuyor. Proje daha çok 1420 ila 1520 yılları arasındaki çeşitli bestekârların eserlerine ve anonim parçalara ev sahipliği yapıyor. Ayrıca bu yıllardaki eserlere yönelik analiz yapmayı da kolaylaştırıyor, bir müzikal dil veya bir bestecinin tarzı hakkında fikir edinmemizi sağlıyor. Dönemin müzik ruhunu ve müzikal “Lingua Franca”sını tespit etmemizi kolaylaştırıyor.

Proje sahiplerine göre projenin amacı “’büyük veriyi’ geleneksel analitik yöntemlerle bir araya getiren yeni bir bilme türünü kolaylaştırmak”tır.

Josquin des Prez’in Proje ile Olan Bağı

Jesse Rodin tarafından 2010 yılında CCARH'de Craig Sapp ile işbirliği içinde kurulan JRP, bir bilimsel sorunla yüzleşmek için kurulmuştur. Bu sorun Josquin des Prez’e atfedilen 340 eserden hangilerinin gerçekten onun olduğudur, çünkü sadece bir kısmı ona “güvenli” bir şekilde atfedilebilmektedir. Proje sahipleri bu sorunu çözmek için bu 340 eseri dijital ortama yüklemiş ve bunlar arasında karşılaştırmalı analiz yapmıştır.

Projenin ismi ise hem projenin Josquin ile alakalı olması sebebiyle hem de “benzer şekilde atıf sorularıyla ilgilenen Rembrandt Araştırma Projesi'ne öykünerek” Josquin Araştırma Projesi olarak belirlenmiştir.

Proje Nasıl Josquin’den Dışarı Taştı

Yukarıda da belirttiğimiz gibi aslında proje Josquin ve eserleriyle alakalıydı. Fakat zaman geçtikçe proje sahipleri dijital imkanlardan daha geniş bir biçimde yararlanabileceklerini gördüler. Proje sahipleri, Josquin’e atfedilen eserlere yönelik çalışmayı devam etmeyi sürdürürken, aynı zamanda artık eserler, besteciler, türler ve hatta dönemler arasındaki ilişkileri ayırt etmeyi amaçlayan bir dizi soru yöneltmeye başladı: Müzik stilleri nasıl değişti, bir “song”ın “mass”ten (dini bir müzik türü) farkı nedir, bestecilerin özgün yanları nelerdir, diğer bestecilerden nasıl ayrılırlar? Bu gibi sorular proje sahiplerini daha geniş bir proje yapmaya teşvik etti ve böylece karşımıza bu kapsamda bir proje çıktı.

Projenin Ana Sayfası (Sample Work adlı kısmın aşağısında “en son yüklenen/güncellenen eserler” kısmı da vardır)

Finansal Kaynakları, Destekleyen Kuruluşlar

Projenin “about” kısmında şu bilgilere yer verilmiştir: “JRP, Amerikan Eğitimli Topluluklar Konseyi ve Stanford Üniversitesi'nden fon aldı ve Beşerî Bilimlerde Bilgisayar Destekli Araştırma Merkezi'nden (CCARH) ayni destek aldı.” Finansal kaynakları belirtilmesine rağmen bu kaynağın miktarı belirtilmemiştir.

Proje Devam Ediyor mu?

Proje teknik olarak hâlâ devam etmektedir ve sahip olduğu verileri gitgide büyütmeyi hedeflemektedir. Bunun için kullanıcılardan da destek alabileceklerini belirtmişlerdir.

Proje Ekibi

Projede, müzik üzerine uzmanlaşmış 3 kişi direktörlük yapmaktadır. Jesse Rodin proje direktörüdür ve projenin oluşumunda kilit bir noktaya sahiptir. Craig Stuart Sapp ise Jesse Rodin’le iş birliği yaparak bu projenin kuruluşunda yardımcı olmuştur ve olmaya devam etmektedir. Clare Bokulich de direktördür ve takım lideri olarak görev yapmaktadır.

Bu isimler haricinde 18 farklı kişi projede danışılan kişiler olarak ekip listesine dahil edilmiştir. Bu kişilerin çoğu Avrupa’daki veya Amerika’daki üniversitelerde görev yapmaktadır.

Jesse Rodin

Craig Stuart Sapp

Clare Bokulich

Proje 1420-1520 yılları arasındaki bestekârlara ve bestelere yer vermiştir. Rönesans müziğine yönelik bir çalışma olduğu için Avrupa’ya odaklı kalmıştır.

Projede kullanılan verilerin kalitesi hakkında gurur duyduğunu belirten proje sahipleri, bu verilerin “güvenilir” kaynaklardan alındıklarını belirtirken hangi kaynaklardan aldıklarına tam olarak yer vermemişlerdir.

Projede toplam 902 eser bulunmaktadır. Bunların 73’ü anonimdir, diğerleri ise çeşitli bestekârlara aittir. Bu 902 eserin tamamının tüm notalarına erişmek mümkündür; bu eserler dinlenilebilir, indirilebilir (birçok formatta) durumdadır.

İlk bakışta görsel bakımdan sitenin sunacak pek bir şeyi olmadığı görülmektedir ancak sitede notalar ve analiz kısmındaki grafiklerle birlikte bolca görsel içerik bulunmaktadır. Site ayrıca ses ve yazı bakımından da içerik sunmaktadır. İstatistikî olarak eserlerde ne kadar nota bulunduğuna, hangi türde olduklarına, bestekârlara göre dijitalleştirilen eserlerin sayılarına, toplam sürelerine, notalarının toplam ne kadar sayfa olduğuna yönelik bilgilere yer verilmektedir.

Sitenin Ana Sayfası

Quick Browse

“Quick Browse” kısmı sitenin ana sayfasında bulunmaktadır. Site bu bölümde eserlere yönelik hızlı bir arama sunuyor. Bu arama, isteğe bağlı olarak, bestekârlara ve müzik türlerine göre kısıtlanabiliyor.

Sample Work

Sitenin ana sayfasında bulunan diğer bir kısım ise “Sample Work” adlı kısımdır. Bu kısımda önümüze örnek bir eser geliyor. Bu eserin notaları görülebilir ve dinlenebilir. Üzerine tıklayarak daha detaylı bir biçimde eser hakkında bilgi edinilebilir veya farklı formatlarda, notalarıyla da indirilebilir.

Sample Work Kısmı

Eserin Üzerine Tıkladığımızda Açılan Kısım

Browse Bölümü

Sitenin “Browse” adlı kısmında ise sol tarafta tüm repertuardan arama yapabiliyoruz, bu arama “Quick Browse” kısmından daha ayrıntılıdır. Burada farklı seçimler yapılabilmekte istatistik kısmına tıklayarak projedeki eserlere yönelik geniş bir istatistik tablosuna ulaşılabilmektedir.

“Browse” kısmının sağ tarafında ise projeyle ilgili bilgiler yer almaktadır. Burada A’dan Z’ye bestekârlara, onların doğum ve ölüm tarihlerine ve eserlerinin (Projede bulunan) sayısına yer verilmiştir.

Bu kısımda ayrıca sese ve türe göre arama hakkında bilgi verilmiştir. Proje “eserleri türlerine göre gruplandırırken, çok sesli müziği mass, motet ve song olmak üzere üç kategoriye ayırmasıyla ünlü müzik kuramcısı Johannes Tinctoris'i (yaklaşık 1435-1511) takip eder.” Ardından türler hakkında teker teker açıklama yapılır ve arama kısmı nasıl daha iyi kullanılabilir şeklinde ipuçları verilir. Sitede klavye kısayolları da kullanılabilmektedir, bu kısayollar hakkında bilgi almak için “Browse” kısmının sağ altında bir link de bulunmaktadır.

Search/Analysis Bölümü

Sitenin bu kısmı en ayrıntılı arama yapılabilecek yerdir. Sol tarafta bulunan “search” bölmesinde daha teknik “pitch, interval, rhythm” gibi kısımlar vardır, bunları kullanarak daha detaylı bir arama yapılabilir.

Sağ tarafta ise “analysis tools” adlı bölüm yani analiz araçları bölümü vardır. Buradan repertuar seçerek bu seçtiğimiz repertuardaki eserlere yönelik çok daha teknik bir arama yapılabilir. Müzikle ilgili araştırma yapanlar için bu kısım çok kullanışlı olmalıdır fakat sıradan kullanıcılar için karmaşık gözükmektedir.

About

Sitenin “about” bölümünde ise projenin içeriği ve amacı hakkında bilgi verildikten sonra sıkça sorulan sorular kısmına geçilmiştir. Buradan; projenin adının nereden geldiğini, ne zaman başladığını, kurucularını öğrenebilmekle beraber dijitalleştirmenin ne işe yaradığını, proje sahiplerinin bununla ne hedeflediklerini, verilerinin sağlamlığını, projeye katkı yapıp yapamayacağımızı, nasıl katkıda bulunabileceğimizi ve projenin finansal kaynakları öğrenilebilmektedir. Geri bildirim için linke buradan ulaşılabilmekte veproje ekibi, projeye katkı sunan kişiler de buradan görülebilmektedir.

About kısmında ayrıca projenin kodlama standartlarına ilişkin bir linke de ulaşılabilmektedir.: https://wiki.ccarh.org/wiki/Josquin_Project_encoding_standards

Performance

Bu kısımda eserlerin tam notaları hakkında arama yapılabilmektedir. Ayrıca bu projeden faydalanan ve projeye fayda sağlayan “Cut Circle” adlı performans sitesi hakkında da bir link verilir. “Cut Circle topluluğu yalnızca Josquin Araştırma Projesi yayınlarından performans sergiliyor.” şeklinde bir bilgi de mevcuttur.

Bu projenin sadece arama ve analiz işine yaramadığı ayrıca eserlerin performansı konusunda da işe yarar bir araç olduğu belirtilmiştir. Performans için JRP’nin sunduğu araçlara da yer verilmiştir.

Sitenin Diğer Kısımları

Sitenin en aşağı kısmında 3 adet bölüm daha bulunmaktadır. Bunlar “Feedback”, “Under the Hood” ve “Contact” bölümleridir. “Feedback” bölümünden siteye geri bildirimde bulunulabiliyor, “Under the Hood” bölümünden proje hakkında teknik bilgilere ve kaynaklara erişilebiliyor ve “Contact” bölümünden ise Jesse Rodin ile Craig Stuart Sapp’ın mail adreslerine ulaşabiliyor..

Projenin Çıktıları

Sitenin kendisi önemli bir veri tabanıdır (https://josquin.stanford.edu/). Sitede görsel olarak eserlerin notaları ile ritim grafikleri gibi müzikle alakalı teknik grafiklere, ses olarak eserlerin performansları ve yazı olarak da istatistiki verilere ulaşılabilinmektedir.

Eser listesi veri tabanına şuradan ulaşılabilir: https://josquin.stanford.edu/cgi-bin/jrp?a=worklist-json

Proje sahipleri katalog numaralarının listesi için de şu linki paylaşmışlardır: https://josquin.stanford.edu/data?a=list

Diğer veri tabanları hakkındaki bilgiye sitenin en alt kısmında bulunan “Under The Hood” kısmından ulaşılabilir..

Jesse Rodin’in bu proje ile alakalı yazmış olduğu bir yazı vardır ve bu yazı “The Oxford Handbook of Music and Corpus Studies” kitabın bir bölümünü teşkil etmektedir. Bölümün adı “Searching the Notes—All of Them: The Josquin Research Project” şeklindedir.

Ayrıca Andrew Kirkman tarafından proje hakkında bir eleştiri yazısı da yazılmıştır: “Review: The Josquin Research Project by Jesse Rodin and Craig Sapp”

Proje hakkında, Stanford Üniversitesi’nden Holly Alyssa MacCormick tarafından da bir yazı yazılmıştır: https://phys.org/news/2022-07-professor-music-unravels-centuries-old-authorship.html

Üstelik sitenin veri tabanındaki tüm dijital notalar Github’a yüklenmiştir: https://github.com/josquin-research-project/jrp-scores

Proje Hakkında DBB Yaklaşım ve Yöntemleri Çerçevesinde Bazı Hızlı Bilgiler

-Bağlantılı veri kullanılmamıştır.

-Proje kitle kaynak projesi değildir fakat yine de proje sahipleri katkıya açık olduklarını, kullanıcıların sunduklarını kabul edebileceklerini belirtmişlerdir.

-Sitesi açık erişimlidir, herhangi bir ücret ödemeden siteyi kullanabilmekteyiz. Ayrıca sitenin üyelik sistemi de yoktur.

-Proje açık kaynaktır. Verilerini “Under The Hood” bölümünden sunmaktadır: “https://josquin.stanford.edu/under-the-hood/” Ayrıca bazı verileri Github’a da yüklenmiştir. Bunlar arasında projedeki eserlerin notaları ile web sitesinin istemci tarafı için kaynak dosyaları bulunmaktadır.

-Proje bağışlara da açıktır, kullanıcılar eğer isterlerse bağışta bulunabilirler.

-Sitede etik unsurlara ilişkin bir bilgilendirme bulunmamaktadır.

-Projenin sosyal medya hesabı yoktur.

Benzeri Projeler

Musical Passage: A Voyage to 1688 Jamaica

Musical Passage, erken dönem Afrika diasporik müziğinin önemli ancak az bilinen bir kaydının hikayesini anlatıyor. Site, Hans Sloane'un 1707'de Mader, Barbados, Nieves, S. Christophers ve Jamaika adalarına yaptığı yolculuktan kalma nadide bir eserin yorumunu sunuyor.

Siteye şu linkten ulaşabilirsiniz: http://www.musicalpassage.org/#home

The Lost Voices Project

Bu proje 16. Yüzyıl ortasının Fransa’sındaki “ihmal edilmiş ancak önemli birçok sesli şarkı repertuarına” odaklanmıştır. Proje, Parisli matbaacı Nicholas Du Chemin'in 1549'dan 1568'e kadar uzanan on altı kitaplık setine dayanmaktadır. Bu kitaplar ve kitaplardan çıkan içerikler (Notalar vs.) bilim insanlarına ve müzisyenlere sunularak, bu kültürel eserlerin ve anlamlarının yeniden anlaşılması teşvik edilmek istenmiştir. Sitenin kullanıcıları on altı kitabın tıpkıbasımına, transkripsiyonlara, bilimsel yorumlara ve bazı araştırma araçlarına (Ağ analizi mevcuttur) erişebilmektedirler.

Siteye şu linkten ulaşabilirsiniz: http://digitalduchemin.org/

CMO Corpus Musicae Ottomanicae

CMO Projesi Münster, Bonn ve İstanbul’da, her biri farklı görevler üstlenen kurumlarca yürütülüyor. Münster Üniversitesi Müzikoloji Enstitüsü’nde, şimdiye kadar yalnızca kısmen araştırılmış olan 19. yüzyıl Osmanlı sanat müziğine ilişkin el yazması kaynakların ayrıntılı edisyon ve transkripsiyonu yapılıyor. Bonn’daki Max Weber Vakfı ve İstanbul’daki Alman Şarkiyat Enstitüsü ise edisyonun çevrimiçi yayımını üstleniyor ve proje koordinasyonuna destek veriyorlar.

Projede her bir el yazmasının genel tarifinin yanı sıra, ait olduğu dönemin müzikal yapısının (makam ve usul) rekonstrüksiyonu da yapılıyor. Daha sonra, el yazmalarında yer alan eserler varyantları ile karşılaştırılarak transnotasyon gerçekleştiriliyor. Enstrümantal eserlerin yanı sıra kaynaklarda güfteleri ile birlikte yer alan vokal eserler de bu bilimsel edisyon sürecinde dikkate alınıyor. Verilerin perspectivia.net üzerinden yayınlanması planlanmakta ve böylece eserlerin RISM (Répertoire International des Sources Musicale / Müzik Kaynaklarının Uluslararası Kataloğu) ve Musiconn girişimi olan “Sanal Müzik Kütüphanesi” (Virtuelle Fachbibliothek Musik) ile de bağlantılandırılması hedeflenmektedir.

Proje detaylarına ve veri tabanına şu linkten ulaşabilirsiniz: https://www.uni-muenster.de/CMO-Edition/tr/

Sonuç

Josquin Research Project, arayüzü basit tasarımıyla hem müzik alanında araştırma yapan uzman araştırmacılar için hem de sıradan insanların kullanımı için oldukça faydalı ve ilgi çekicidir. Uzmanlar için faydalıdır çünkü 100 yıllık bir dönemdeki çeşitli bestelerin notalarına ve bunların performanslarına erişilebilmekle beraber besteler, analize tâbi tutulabilmektedir. Sıradan kullanıcılar için de ilgi çekicidir çünkü bu eserlerin sadece notalarına bakılmayıp aynı zamanda kendileri de dinlenilebilmektedir.

Bu projenin tarihi araştırmalara olan katkısı ise daha çok müzik tarihi alanındadır. Tıpkı bu projenin de amaçladığı gibi, ona benzer projeler yapılarak dönem müziği karşılaştırmalı bir şekilde analiz edilebilir.

Proje her ne kadar müzik tarihine doğrudan katkı sağlasa da müzik, kültürün de bir parçası olduğu için kültür tarihi bazında da faydalı bir projedir. Müzik kimi zaman felsefeyle de bağdaşır ki bundan dolayı sadece müzikle alakalı olarak gördüğümüz bu projenin aslında çok daha kapsamlı sonuçları olabilir.

Benzeri bir proje Osmanlı İmparatorluğu için de yapılabilir ancak hem nota sisteminin uzun bir dönem farklı oluşu hem de günümüze ulaşan kaynaklar durumu zorlaştırmaktadır. Bununla birlikte yukarıda bahsedilen CMO Corpus Musicae Ottomanicae bu alanda önemli bir adımdır.